Eldheimar í Vestmannaeyjum

Nýtt hús fyrir gosminjasýningu um eldgosið í Vestmannaeyjum árið 1973 var vígt í dag

Í dag, föstudag 23. maí 2014, var vígt og tekið í notkun nýtt hús fyrir gosminjasýningu í Vestmannaeyjum, þar sem eldgosið í Heimaey er í forgrunni. Þungamiðja sýningarinnar eru rústir af Gerðisbraut 10, sem hafa verið grafnar upp. Aðaláherslan í sýningunni er gefa sýningargestum kost á að upplifa gosið í Heimaey og sögu þess. Byggingin er á tveimur hæðum, um 1161 m2, arkitekt að húsinu er Margrét Kristín Gunnarsdóttir, landlagsarkitekt er Lilja Kristín Ólafsdóttir og sýningarhönnuður er Axel Hallkell Jóhannesson.

Ákvörðun um byggingu menningarhúss í Vestmannaeyjum var tekin fyrir 15 árum þegar  ríkisstjórnin ákvað að veita stofnstyrki til byggingar menningarhúsa á fimm stöðum á landinu, á Ísafirði, Sauðárkróki, Akureyri, Egilsstöðum og í Vestmannaeyjum auk menningarhúss í Reykjavík. Árið 2003 ákvað svo ríkisstjórnin að veita 280 milljónum kr. til byggingar menningarhúss í Vestmannaeyjum. Í kjölfarið var undirritað samkomulag þessa efnis og voru næstu ár notuð til að móta framtíðarsýn og stefnu um uppbyggingu menningar- og safnastarfs í Eyjum. Þeirri stefnumótun lauk árið 2008 og á grundvelli hennar var fyrra samkomulag endurnýjað og þar haft að leiðarljósi þrír undirstöðuþættir: Sagnheimar um sögu og menningu Vestmannaeyja, Sæheimar með sýningum um náttúrulíf í og við Eyjar og loks Eldheimar, gosminjasýning þar sem Heimaeyjar- og Surtseyjargosinu yrðu gerð góð skil.

Á heimasíðu Eldheima segir m.a.:

ELDHEIMAR er gosminjasýning.  Sýningin miðlar fróðleik um eldgosið í Vestmannaeyjum árið 1973, sem án efa telst til stærstu náttúruhamfara Íslandssögunnar.  Skyggnst er inn í mannlífið og umhverfið í Vestmannaeyjum fyrir gos og hvernig náttúruhamfarirnar 1973 gripu inn í samfélagið og líf fólksins.  Nær allir íbúar Heimaeyjar urðu að yfirgefa heimili sín í skyndi og flýja eyjuna.  Margir sáu húsin sín, sem og megnið af eigum sínum aldrei aftur.

Gosið hófst aðfararnótt  23. janúar 1973 á Heimaey, einu byggðu eyjunni í Vestmannaeyjaklasanum. Það stóð yfir í rúmlega 5 mánuði.  Hraun og aska eyðilögðu  þriðjung byggðarinnar í Eyjum, eða  tæplega 400 hús og byggingar.  Meðan gosið stóð yfir var mikil óvissa um það hvort nokkurn tímann yrði aftur mannabyggð á eyjunni.

Fyrir gos bjuggu um 5.300 manns í Vestmannaeyjum. Allt þetta fólk, nema um 200 manns sem urðu eftir við björgunarstörf, flúði til meginlands Íslands þar sem það bjó í bráðabirgðahúnæði og beið á milli vonar og ótta eftir því hvað framtíðin bæri í skauti sér.

Fregnir af gosinu, sem breytti landslaginu í Vestmannaeyjum svo um munaði, fóru um heimsbyggðina og þegar því lauk flykktust fréttamenn, ferðamenn og vísindamenn allstaðar að úr heiminum á staðinn til þess að sjá með eigin augum hvers náttúruöflin eru megnug.  Hraun og aska hylja um 2,5 km2 af eyjunni þ.á.m. hluta af miðbænum, risið er nýtt 220 metra hátt fjall, Eldfell og eyjan hefur stækkað um 2 km2

Nú 40 árum síðar er risin gosminjasýningin Eldheimar, sem lýsir þessari atburðarrás á áhrifamikinn hátt.  Miðpunktur sýningarinnar er húsið, sem stóð við Gerðisbraut 10. Húsið, sem grófst undir ösku í gosinu hefur nú verið grafið upp.  Hægt er að sjá á áhrifamikinn hátt dæmi um hvernig náttúruhamfarirnar fóru með heimili fólks.

Á sýningunni er einnig farið yfir þróun Surtseyjar, eyjunnar,  sem reis úr hafi sunnan við Heimaey árið 1963.  Eldgosið í Surtsey stóð yfir í nær  4 ár.  Eftir gosið var Surtsey gerð að lokuðu nátturverndarsvæði, sem gerði vísindaheiminum mögulegt að fylgjast með hvernig nýtt líf og vistkerfi verður til.  Surtsey hefur verið á heimsminjaskrá UNESCO síðan 2008.