Um kennslutíma til stúdentsprófs

Grunnskólinn

Frá setningu laga um grunnskóla 1974 hefur kennslutími grunnskólabarna i skyldunámi lengst um tæplega 30%. Samkvæmt lögunum frá 1974 átti starfstími grunnskóla að vera 7-9 mánuðir en það var sett í hendur Fræðsluráðs og skólanefndar að ákveða hvort skólavikan væri 5 eða 6 dagar. Í lögunum frá 1974 voru einnig sett viðmið fyrir vikulegan kennslutíma eftir aldri barnanna. Þetta verklag hefur haldist allt fram á þennan dag þótt nokkrar breytingar hafi verið gerðar á framsetningu viðmiðunar­stundaskrár.

Með lögum um grunnskóla frá 1990 var skólatíminn lengdur í 10 ár með því að 6 ára bekkurinn var felldur undir skólaskylduna en margir skólar höfðu þá boðið upp á kennslu fyrir 6 ára börn um nokkurt skeið. Heildarkennslutími jókst þó ekki sem nam heilu ári þar sem vikulegum kennslustundum í eldri bekkjum var fækkað samfara þessari breytingu sbr. neðangreinda töflu.

Heimild: Menntamálaráðuneytið

Með flutningi grunnskólans til sveitarfélaga árið 1995 var sett í lög að lágmarksfjöldi skóladaga nemenda í grunnskóla skyldi vera 172 dagar og að starfstími skóla skyldi vera 9 mánuðir. Jafnframt var lögfest að skólaárið 1999/2000 skyldu nemendur 1.-4. bekkjar eiga rétt á 30 kennslustundum á viku að lágmarki, nemendur 5.-7. bekkjar 35 kennslustundum og nemendur í 8.-10. bekk 37 kennslustundum. Miðað var við að kennslustundin væri 40 mínútur. Með breytingum á lögunum ári síðar var ákveðið að skóla­dagarnir yrðu 170 í stað 172. Með kjarasamningi kennara við sveitarfélögin frá janúar 2001 breyttist starfstími grunnskólans þannig að gert var ráð fyrir 180 skóladögum í stað 170. Sérstaklega var kveðið á um að þessir viðbótardagar væru hugsaðir til að auka fjölbreytni í skólastarfi. Þessi tímarammi hefur haldist fram á þennan dag en lögin frá 2008 kveða á um 180 skóladaga að lágmarki.

Viðmiðunarstundaskrá sem ráðuneytið gefur út veitir því nokkuð áreiðanlegar upplýsingar um þann kennslutíma sem menntayfirvöld vilja tryggja nemendum á skólagöngu sinni. Vitað er að framkvæmd skólahalds hefur ekki alltaf verið í fullu samræmi við viðmiðunarstundaskrá, bæði vegna undan­þáguákvæða í eldri lögum en einnig af öðrum ástæðum s.s. kennaraskorti á landsbyggðinni og slæmum veðrum en hér á landi hefur ekki tíðkast að bæta nemendum upp skóladaga sem tapast af slíkum ástæðum.

Mynd 1 sýnir þróun kennslutíma í grunnskólum með tölum úr viðmiðunarstundaskrá frá árunum 1976, 1992, 1995 og 2006. Engin umtalsverð breyting hefur orðið á lögbundnum kennslutíma í grunnskólum frá 2006.

Mynd 1

Heimild: Menntamálaráðuneytið

Ef lágmarks kennslutími í skyldunámi er borinn saman við lögbundinn lágmarkskennslutíma í helstu viðmiðunarlöndum kemur í ljós að kennslutími hér á landi er vel sambærilegur við þau lönd. Mynd 2 sýnir samanburð á kennslutíma 7-15 ára barna í 5 löndum.

Mynd 2

Heimild: OECD og MRN

Sú tala sem OECD birtir í Education at a glance 2014 um kennslutíma á Íslandi gerir aðeins ráð fyrir 170 kennsludögum í stað 180. Á ofangreindri mynd er búið að leiðrétta fyrir þá skekkju.

Framhaldsskólar

Með lögum um menntaskóla frá 1970 var kveðið á um að til að nám til stúdentsprófs væri 144 einingar eða 18 einingar á önn, þar sem gert var ráð fyrir að hver eining samsvaraði einni kennslustund á viku yfir skólaárið. Það hefur síðan verið meginregla í skipulagi stúdentsnámsbrauta allt til ársins 2008 þegar ný lög um framhaldsskóla tóku gildi að nemendur skuli ljúka u.þ.b. 140 einingum til stúdentsprófs. Skólaárið var skilgreint sem 9 mánuðir en ekkert nánara tilgreint hversu margir kennsludagar ættu að vera á starfstíma skóla. Aftur á móti voru 6 til 8 vikur af hverju skólaári teknar frá sem prófadagar þar sem engin kennsla fór fram. Þannig hefur kennsla á hverju skólaárið verið um 7 til 7,5 mánuðir á ári. Samkvæmt úttekt sem nefnd um mótun menntastefnu birti árið 1994 kom fram að virkur kennslutími í framhaldsskólum hafi verið 26 vikur eða 130 dagar. Þetta þýðir að samanlagður kennslutími til stúdentsprófs hafi verið u.þ.b. 2.426 klukkutímar.

Með lögum um framhaldsskóla nr. 80/1996 er í fyrsta sinn kveðið á um að kennsludagar skuli ekki vera færri en 145 á hverju skólaári eða 29 vikur. Með þessari fjölgun kennsludaga varð kennslutími u.þ.b. 2.706 klukkutímar til stúdentsprófs og hefur sá fjöldi haldist að mest fram á þennan dag.

Með lögunum 2008 urðu grundvallarbreytingar á skipulagi framhaldsskólans. Lögin gera ráð fyrir að hægt sé að ljúka stúdentsprófi á þremur árum og að ekki sé gerður skýr greinarmunur á kennslu- og prófdögum. Sú breyting var einnig gerð að stúdentsprófið var skilgreint sem 200 einingar (feiningar) að lágmarki, sem samsvarar 66 feiningum á skólaári (í IV. kafla, 5. gr. laganna er aftur á móti tilgreint að fullt nám á skólaári veiti 60 einingar). Fjöldi vinnudaga nemenda á hverju skólaári skal samkvæmt lögunum ekki vera færri en 175 en með kjarasamningi fjármálaráðherra og Kennarasambands Íslands 2015 var þessum dögum fjölgað í 180. Þá var klippt á samband eininga og fjölda kennslustunda. Samkvæmt aðalnámskrá framhaldsskóla samsvarar ein eining þriggja daga vinnu nemanda þar sem hver dagur er u.þ.b. 6-8 vinnustundir.

Þótt flestir skólar séu farnir að bjóða upp á 3ja ára stúdentsprófsbrautir þá er á þessari stundu erfitt að segja til um hversu margar kennslustundir nemendur munu fá í þessu nýja kerfi. 3ja ára stúdents­prófsbrautir eru enn í þróun og margt bendir til þess að sá kennslu­stundafjöldi sem nemendum stendur til boða í dag muni aukast á næstu árum þegar sérstökum prófdögum fækkar vegna aukinnar áherslu á símat. Óformleg könnun á kennslutíma á 3ja ára námsbrautum í nokkrum skólum bendir til þess að heildar­kennslustundafjöldi til stúdentsprófs á hinum nýju 3ja ára námsbrautum sé 150-200 klst styttri en á eldri stúdentsprófsbrautum eða milli 2500 og 2600 klst.

Athugun leiðir í ljós að kennslutími á Íslandi er síst minni en gerist og gengur í helstu viðmiðunarlöndum okkar. Miðað við þann tíma sem gefin er upp í Noregi, Svíþjóð og Danmörku fyrir þriggja ára bóklegt nám til stúdentsprófs þá fá íslenskir framhalds­skóla­nemendur fleiri kennslustundir (í klukkutímum) heldur en nemendur í þessum löndum. Ekki eru til upplýsingar um nemendur í Finnlandi þar sem fjöldi kennslu­stunda er ekki lögbundinn en miðað er við að skólaárið hefjist um miðjan ágúst og ljúki um mánað­armótin maí og júní . Ekki er kveðið á um lengd skólaársins í Danmörku en það er miðað við að það hefjist um miðjan ágúst og ljúki í lok júní, en skólar geta að öðru leyti skipulagt skólaárið sjálfir.

Heimild: MRN og EURYDICE

Niðurstaða

Þegar kennslutími í grunnskólum og framhaldsskólum er lagður saman kemur í ljós að nám til stúdents­prófs hefur lengst um a.m.k. 22% síðan 1976. Árið 1976 taldi skyldunám í grunnskólum um 6256 klst. í kennslu (vegna undanþága var þessi tala mun lægri fyrir marga nemendur) og á sama tíma má gera ráð fyrir að kennslutími í framhaldsskólum til stúdentsprófs hafi verið 2496 klst. á fjórum árum. Samtals gerir þetta 8752 klst. Í dag má gera ráð fyrir að samanlagt nám í grunnskólum sé um 8064 klst. og að nám á stúdentsprófsbrautum sé í kringum 2550 (miðað við 3ja ára nám). Samtals gerir þetta 10614 klst. sem jafngildir rúmlega 21% lengingu á þessu tímabili. Þetta má sjá á eftirfarandi mynd.

Mynd 3

Heimild: MRN

Mennta- og menningarmálaráðuneyti, október 2015.