Minni heimsins
Í dag var tilkynnt um fjögur gögn sem voru samþykkt á landsskrá Íslands um Minni heimsins. Var það gert við athöfn í Þjóðskjalasafni Íslands með þátttöku mennta- og menningarmálaráðherra og að viðstöddu fjölmenni.
Fyrir á landsskrá Íslands eru handritasafn Árna Magnússonar bæði í Danmörku og á Íslandi, sem rataði á heimslista UNESCO um Minni heimsins (Memory of the World Register) árið 2009 og Manntalið frá 1703, sem Árni Magnússon og Páll Vídalín skipulögðu eftir fyrirmælum Danakonungs, sem var samþykkt á heimslista UNESCO um Minni heimsins árið 2013.
Nýskráningar á landsskrá Íslands um Minni heimsins eru:
1. Íslensk túnakort 1916-1929
2. Kvikfjártalið 1703
3. Passíusálmar Hallgríms Péturssonar - eiginhandarrit JS 337 4to
4. Konungsbók eddukvæða GKS 2365 4to
Nánari upplýsingar eru á vefsíðu íslensku UNESCO nefndarinnar og hjá Landsnefnd um Minni heimsins:
· Guðrún Nordal, s. 860-0093, formaður Landsnefndar Íslands um Minni heimsins.
· Eiríkur G. Guðmundsson, s. 820-3330, nefndarmaður í Landsnefnd Íslands um Minni heimsins.
Um verkin:
1. Íslensk túnakort 1916-1929
Tún á Íslandi voru mæld og gerðir af þeim uppdrættir á árunum 1916-1929 á grundvelli sérstakra laga frá 1915. Kortin sýna nákvæmlega stærð túna, matjurtagarða og afstöðu bygginga og annarra mannvirkja. Þau eru því einstæð heimild um búsetulandslag, staðfræði og skipulagsmál hér á landi í upphafi 20. aldar. Túnakort geyma staðfræðilegar upplýsingar um drjúgan hluta fornleifa á Íslandi og er helsta heimild við skráningu þeirra. Þau sýna legu bæja og útihúsa sem flest eru horfin af sjónarsviðinu. Túnakortin sýna þannig staðsetningu heimila landsmanna um 1920 og geta flestir Íslendingar tengt sig við kortin með einum eða öðrum hætti. Uppdrættirnir eru um 5100 að tölu og sýna tún um 6300 heimila. Þorri kortanna er svarthvítur en í sumum hreppum voru þau gerð í lit. Stærð flestra kortanna er á bilinu A 3 til A 2 og þau eru varðveitt hjá Þjóðskjalasafni Íslands.
Íslensk túnakort 1916 - 1929
2. Kvikfjártalið 1703
Sambærileg frumheimild og Kvikfjártalið 1703 mun vera vandfundin hjá öðrum þjóðum. Tilurð þess á rætur að rekja til viðamikillar rannsóknar danskra stjórnvalda á högum Íslendinga í upphafi 18. aldar. Kvikfjártal Árna Magnússonar og Páls Vídalín er ein af þremur megin frumheimildum, íslenskum, um efnahagslegar, félagslegar og atvinnulegar aðstæður á Íslandi á árabilinu 1702-1714. Hinar heimildirnar eru annars vegar Jarðabók þeirra Árna og Páls og þá Manntalið 1703. Saman veita þessar þrjár heimildir einstæða möguleika til rannsókna á íslensku samfélagi í upphafi 18. aldar. Til þessa hafa fræðimenn lítið notað Kvikfjártalið 1703, enda hefur það ekki verið gefið út á prenti, líkt og Jarðabókin og Manntalið 1703. Kvikfjáreigendur eru nefndir með nafni og getið um búsetu þeirra. Þannig fæst samanburður við Manntalið 1703. Dæmi eru um að jörð sé farin í eyði á tímabilinu frá manntalsdögum og fram að kvikfjártalningu. Ný vitneskja um eignarhald á skepnum kemur fram með því að tíunduð er kvikfjáreign vinnufólks. Þá eru glögg dæmi um hvernig kvikfé var leigt og sett í fóður með ýmsum hætti og þannig má rekja einsök dæmi um eignir og efnahagsleg samskipti eigenda og leiguliða. Kvikfjártalið er varðveitt hjá Þjóðskjalasafni Íslands.
Kvikfjártalið 1703
3. Passíusálmar Hallgríms Péturssonar - eiginhandarrit JS 337 4to
Passíusálmar Hallgríms Péturssonar komu fyrst út árið 1666 og hafa verið gefnir út yfir 90 sinnum, síðast árið 2015, oftar en nokkuð annað íslenskt verk. Þá hafa þeir einnig verið þýddir á mörg tungumál. Sálmarnir hafa notið mikilla vinsælda meðal þjóðarinnar í tæp 350 ár, bæði á opinberum vettvangi og til persónulegrar íhugunar. Aðeins eru varðveitt tvö handrit með hendi Hallgríms Péturssonar: Passíusálmarnir, sem varðveitt er í Landsbókasafni Íslands - Háskólabókasafni (JS 337 4to), og skýringar við vísur í Ólafs sögu Tryggvasonar í British Library (BL Add 11.193). Þá má geta að handritið hefur verið í fórum Hallgríms Péturssonar, Ragnheiðar Brynjólfsdóttur, Jóns Sigurðssonar og fleiri þekktra einstaklinga Íslandssögunnar. Varðveitt hjá Landsbókasafni Íslands – Háskólabókasafni.
Passíusálmar Hallgríms Péturssonar - eiginhandarrit
4. Konungsbók eddukvæða GKS 2365 4to
Handritið sem um ræðir er elsta og merkasta safn eddukvæða sem varðveist hefur. Það var sent Danakonungi að gjöf á 17. öld og hlaut þess vegna nafnið Codex regius, þ.e. konungsbók. Þar eru felld saman í heild kvæði af norrænum goðum og hetjum þjóðflutningaaldar og víkingaaldar. Mest af þessum kvæðaarfi er hvergi til nema í þessu handriti og yngri eftirritum þess. Eddukvæði teljast til frumheimilda um trúarbragðasögu norrænna þjóða. Þessi arfur hefur varðveist sem leifar eða endurskapaður í nýjum búningi á þýsku og engilsaxnesku menningarsvæði en hvergi eins fjölbreyttur og með eins fornlegu sniði og á Íslandi. Varðveitt hjá Stofnun Árna Magnússonar í íslenskum fræðum.
Konungsbók eddukvæða